Granada: Recuerdos de l'Alhambra

Een reis naar Andalusië is een reis door de tijd. Zeker in Granada, de stad van tolerantie en verraad, van verfijnde cultuur en bruut geweld, van dappere ridders en wijze geleerden. Stad van moslims, katholieken en joden. Overal zie je de getuigen van al-Andalus - de zeven eeuwen Arabische aanwezigheid en van de Spaanse reconquista (herovering) door de Reyes Católicos Ferdinand II van Aragón en Isabella I van Castilië. Maar Granada is vooral een stad gedomineerd door het Alhambra. Gaf het rode fort een veilig gevoel van bescherming tegen de vele vijanden buiten de muren? Of voelde men zich gecontroleerd en bespied, eerst door de Arabische sultan en later de katholieke heersers?
Geschiedenis is het verhaal van mensen, zowel van ambachtslieden in kronkelige straatjes als van koninklijke mensen in paleizen. Daarom een droef verhaal over twee koninklijke mensen in de laatste jaren van al-Andalus - ik vertel het na aan de hand van verschillende bronnen.
Het verhaal van Boabdil en Morayma
{Dit is het verhaal van Morayma waarvan de schoonheid werd geroemd door de dichters. Morayama met het aanminnige gezicht, de grote ogen en de weelderige armen, heupen en taille. Volgens de kroniekschrijvers waren ‘weinig vrouwen zo ongelukkig als de tedere Morayma’. Ze was 15 toen ze huwde met Boabdil, de laatste troonopvolger van het Moorse koninkrijk van Granada. Een paar dagen na de bruiloft wordt Boabdil, door zijn moeder Fatima aangespoord tegen zijn vader te rebelleren, door de sultan, zijn vader, in de gevangenis geworpen. De jonge bruid wordt verdreven uit het Alhambra naar een carmen – een groot huis met een tuin - in de Albayzin, de Arabische buurt van Granada.
Morayma zou nooit meer proeven van de geneugten van de troon want het is de tijd van de reconquista – de herovering van Spanje op de Arabieren. 1482 - het jaar dat Boabdil zich tot nieuwe koning uitroept - is ook het begin van de veldtocht van de Reyes Católicos Ferdinand en Isabella tegen Granada, de enige stad die nog niet overwonnen is. Aanvankelijk lukt het Boabdil om de christenen te verslaan. Maar in 1483 wordt hij gevangen genomen. Weer moet Morayma, nu met haar zoon Ahmed, net 1 jaar oud, naar de carmen. Vanaf haar Mirador de la Esperanza staart ze lange uren naar het Alhambra, waar ze zo kort koningin was.
Om tactische redenen laten de Castillianen Boabdil weer vrij. Hij keert terug naar Granada maar moet zijn zoon Ahmed, inmiddels 2 jaar, als onderpand achterlaten. Ahmed zal zijn moeder Morayma pas terugzien na de val van Granada – hij is dan negen jaar oud, spreekt geen Arabisch en opgevoed als christen. Als Boabdil in 1489 weigert Granada over te leveren aan Ferdinand en Isabella volgt een lange belegering. Op 2 januari 1492 is met de val van Granada de reconquista voltooid. Boabdil en zijn gevolg verlaten het Alhambra. De plek waar Boabdil een laatste blik geworpen zou hebben op Granada heet nog steeds el último suspiro del Moro ("de laatste zucht van de Moor"). Zijn moeder Fatima zou hem toegebeten hebben: "Huil als een vrouw om wat je als een man niet kon verdedigen." En "Zoek je toevlucht in de schoot van je vrouw nu je geen koninkrijk meer hebt”.
De Katholieke Koningen sloten met Boabdil een overeenkomst: hij mocht in Spanje blijven en zijn rijkdommen behouden. Maar de Castillianen verbraken hun belofte en dwongen hem tot ballingschap buiten Spanje. In oktober 1493 vertrokken Boabdil met zijn familie en een klein klein gevolg naar Noord-Afrika. Zonder Morayma – volgens een kroniekschrijver "de enige vrouw die Boabdil bemind had en de enige die het lijden van zijn ballingschap draaglijk had kunnen maken". Zij overleed een paar dagen voor het vertrek. Ze werd begraven in de moskee van Mondújar. Boabdil verkocht een aantal bezittingen zodat de ulemas elke dag in de moskee zouden bidden voor zijn vrouw. Kort na het vertrek van Boabdil namen de Castillianen het geld in beslag en gebruikten dit voor de bouw van een kerk op de plaats van de moskee. Zo eindigt het verhaal van Morayma, de tedere …}
En hoe ging het verder met de geschiedenis? Kort na de verovering van Granada breken Ferdinand en Isabella hun belofte om de joden en moslims van Granada met rust te laten. De Joden werden voor de keuze gesteld zich te laten dopen of het land te verlaten. Veel Joden bekeerden zich tot het christendom maar sommigen van hen blijven - in het geheim - hun joodse gewoonten voortzetten. Tussen de 160.000 en 400.000 (Sefardische) joden verkiezen de exodus. In 1499 worden ook de moslim tot het Christendom gedwongen. Wie geen christen wilde worden moest het land verlaten.

Maar het Alhambra is meer dan een plek van macht en intrige. Het is fort en lusthof ineen. Het toont de verfijning van de Moorse beschaving - veilig omsloten door hoge vestingsmuren. Oosterse paleizen, patio’s en badhuizen, schitterende mozaïeken en pleisterwerk met bloemmotieven en Arabische calligrafie. Tuinen vol sinaasappelbomen, mirtestruiken, rozen en oleanders. Alles in een adembenemend samenspel tussen architectuur en natuur, tussen stenen, bomen, vijvers en fonteinen.
De lucht zinderde niet van de hitte en de lucht was niet strakblauw toen wij langs groene mirtestruiken en sinaasappelbomen vol oranje vruchten wandelden. De oleander bloeide niet en hagelstenen geselden de marmeren tegels. En het leek wel of de Arabieren na vijf eeuwen terug waren gekeerd ...
Ik sluit tot slot even de ogen en luister naar Recuerdos de l'Alhambra van Francisco Tàrrega ...